Trasy rowerowe

Szlak rowerowy po Lasach Janowskich jest uzupełnieniem transgranicznego Szlaku Rowerowego Roztocza, z którym łączy się poprzez szlak rowerowy wokół powiatu janowskiego. Ma on długość 67 km i składa się z dwóch tras rowerowych.

Pierwsza zwana "Wyprawą do Leśnego Skarbca", nawiązująca do hasła promocyjnego Janów Lubelski - Leśny Skarbiec, prowadzi przez najciekawsze miejsca Lasów Janowskich o dużych walorach historycznych i krajobrazowych, mijając śródleśne wioski agroturystyczne, druga "Szlak Glinianych Garnków" biednie wzdłuż doliny rzeki Białki do znanego w kraju ośrodka rzemiosła ludowego - Łążka Garncarskiego.

Wyprawa do Leśnego Skarbca

Przebieg trasy: Janów Lubelski (3 km) - Kruczek (9,6 km) - Porytowe Wzgórze (6,4 km) - Szewce (2,4 km) - Ujście (2,2 km) - Kiszki (1,4 km) - Momoty Górne (3 km) - Momoty Dolne (8,2 km) - Łążek Ordynacki (9,8 km) - Szklarnia (6 km) - Janów Lubelski.
Długość trasy: 52 km

Początek trasy znajduje się w Janowie Lubelskim przy zbiegu ulic Sukienniczej i Świerdzowej w Rynku Starego Miasta. Na trasę można też bezpośrednio wyruszyć z kompleksu wypoczynkowego nad Zalewem Janowskim (OSiR na wyspie).

Z Janowa Lubelskiego trasa biegnie do Kruczka - miejsca oddalonego o 3 km od centrum miasta w kierunku południowym.

Odcinek I do drogi Janów - Szewce

Kruczek

To śródleśne uroczysko z drewnianą kapliczką i rzeźbionymi w drewnie stacjami drogi krzyżowej. Według legendy odpoczywał tu Św. Antoni podczas swej wędrówki z Leżajska do Radecznicy. Spod kamienia, na którym siedział wytrysnęło źródełko, któremu przypisuje się właściwości lecznicze. W okresie Powstania Styczniowego był tu punkt kontaktowy powstańców, tędy przerzucano z Galicji ludzi, żywność i amunicję do Kongresówki. W czasie II Wojny Światowej spotykały się tu oddziały NSZ i AK. Obecnie istnieje zwyczaj odprawiania w Wielki Poniedziałek Mszy świętej dla mieszkańców Janowa Lubelskiego.

Po przekroczeniu na Kruczku rzeki Trzebensz wjeżdżamy do Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. Jest to ważny punkt trasy ze względu na rozwidlenie dwóch tras rowerowych. Pierwsza - edukacyjna trasa OEE skręca w prawo do Szklarni, druga skręcająca w lewo (opisywana) kieruje się na północny-wschód wzdłuż rzeki Trzebensz do Porytowego Wzgórza. Rzeka wygląda tutaj szczególnie pięknie ze względu na liczne meandry wśród śródleśnych łąk oraz żeremia bobrów. Biegnąc drogami leśnymi trasa mija kolejno grupę zabudowań zwanych Cegielnią, i dochodzi do drogi Janów - Szewce. Tu mniej wprawni rowerzyści mogą zakończyć pierwszy odcinek i powrócić szosą do Janowa.

Odcinek II do Porytowego Wzgórza

Polecamy jednak kontynuowanie podróży, bo trasa rowerowa wkracza na tak zwaną Kiszczańską Drogę. Odcinek ten nie należy do najłatwiejszych i sezonowo należy się liczyć z utrudnieniami w przejeździe. Trudności rekompensują jednak przepiękne krajobrazy oraz bogactwo runa leśnego, w szczególności grzybów. W pobliżu swój początek bierze niewielka rzeczka o nazwie Czartosowa. Tuż przed samym Porytowym Wzgórzem wjeżdżamy na drogę asfaltową, przy której stoi zabytkowa kapliczka. Znajduje się w niej drewniana figura Chrystusa Frasobliwego. Na rondzie skręcamy w prawo pod pomnik na Porytowym Wzgórzu. Dla turystów, którzy zechcieliby na Porytowym Wzgórzu zakończyć wycieczkę po Lasach Janowskich proponuje się powrót drogą asfaltową przez Szklarnię do Janowa Lubelskiego.

Porytowe Wzgórze

Jest to rozległe wzniesienie wydmowe, przez które przepływa rzeka Branew. 14 czerwca 1944 roku doszło tu do największej na ziemiach polskich bitwy partyzanckiej w czasie II Wojny Światowej, zwanej "Bitwą nad Branwią". Wehrmacht w sile około 30 000 żołnierzy w ramach tzw. akcji Sturmwind l zepchnął w kocioł chroniące się po Lasach Lipskich i Janowskich ugrupowania partyzanckie. Partyzantom, w sile około 3 000, udało się jednak pod osłoną nocy przejść przez pierścień niemieckiego oblężenia i odejść na południe do Puszczy Solskiej. Upamiętnia to monumentalny pomnik na Porytowym Wzgórzu, autorstwa Bronisława Chromego. Symbolizuje on wybuch pocisku i biegnących w jego ogniu walczących żołnierzy. Obok pomnika znajduje się zbiorowy cmentarz żołnierski, jednak groby poległych można spotkać na całym Porytowym Wzgórzu, skryte pośród leśnych ostępów. Jest tu także ważny węzeł pieszych i rowerowych szlaków turystycznych.

Na Porytowym Wzgórzu, tuż po minięciu rzeki Branwi, turysta może wybrać jeden z dwóch wariantów przebiegu trasy rowerowej.

Odcinek III i IV do Momot Dolnych

Pierwszy wariant jest krótszy i biegnie bezpośrednio do Momot Górnych. Jeszcze na Porytowym Wzgórzu przecina trasę wąskotorowej kolejki leśnej, która niegdyś służyła do transportu drewna z Lasów Janowskich do Zwierzyńca i tartaku w Lipie. O jej minionej świetności świadczy istniejący tu po dziś dzień stary drewniany most kolejowy. Wartym polecenia jest także urokliwe miejsce poniżej mostu, gdzie leniwe wody rzeki Branwi, na kształt małego wodospadu spiętrza drewniany jaz.

W połowie drogi do Momot turysta przejeżdża obok jednego z najpiękniejszych miejsc na całej trasie - dużego kompleksu stawów hodowlanych. Są one ostoją i miejscem siedliskowym wielu rzadkich gatunków ptactwa wodnego i prawdziwym rajem dla miłośników fotografowania.

Drugi wariant jest znacznie dłuższy i poczynając od mostu na rzecze Branwi, drogami leśnymi biegnie do Szewców i Ujścia, a następnie przez Kiszki do Momot Górnych. To właśnie tędy oddziały partyzanckie wydostały się z niemieckiego okrążenia w czerwcu 1944 roku. Odcinek ten krzyżuje się z trasą kolejki wąskotorowej, której przebieg wskazują widoczne jeszcze gdzieniegdzie ziemne nasypy i śródleśne przecinki. W okolicach Szewców zwraca uwagę Góra Poznań - rozległa śródleśna wydma - idealne miejsce na zbiory podgrzybków i gąsek. W Szewcach od trasy "Wyprawa do Leśnego Skarbca" oddziela się trasa wokół powiatu janowskiego, która odchodzi w kierunku Dzwoli.

SZEWCE

Wieś powstała około 1830 roku w okresie przeprowadzonej regulacji gruntów w kluczu janowskim, należącym do ordynacji zamojskiej. Szewce widniały już na mapie z 1839 roku, ale jako część Ujścia. Samodzielna nazwa Szewce pojawiła się dopiero pół wieku później. W okresie II Wojny Światowej w 1944 roku miejscowość została spacyfikowana przez oddziały niemieckie.

UJŚCIE

Wieś powstała w lasach ordynackich około 1781 roku, jednak zwarta zabudowa pojawiła się dopiero w latach trzydziestych XIX wieku po regulacji gruntów. W czasie akcji Sturmwind l w czerwcu 1944 roku wojska niemieckie spacyfikowały wieś, a część jej mieszkańców wysiedlono.

MOMOTY GÓRNE I DOLNE

Duża śródleśna wieś położona nad rzeką Bukową. Jej dopływ - rzeka Branew rozdziela wieś na dwie części: Momoty Górne i Dolne.

Pierwsze wzmianki o wsi, zwanej początkowo Gruje pojawiają się z końcem XVIII wieku. W czasach Księstwa Warszawskiego, a następnie Królestwa Kongresowego wzdłuż Bukowej prowadziła granica z Galicją. W latach okupacji hitlerowskiej wieś stanowiła bazę partyzancką. Zbombardowana w 1944 roku.

Obecnie Momoty to wieś agroturystyczna, malowniczo położona w Parku Krajobrazowym i ośrodek ludowej plastyki obrzędowej. Znajduje się tu przepiękny drewniany kościółek, zbudowany w latach 1972-1982 na zrębach kaplicy z początku XX wieku. Zbudował go ks. Kazimierz Pińciurek - ówczesny proboszcz i przyozdobił własnoręcznie wykonanymi drewnianymi płaskorzeźbami. W sąsiedztwie kościoła stoi skromny, drewniany dworek z XIX w.

Drogą obok dworku można dojechać do tzw. małego kompleksu stawów hodowlanych.

W Momotach istnieje kilka gospodarstw agroturystycznych. Oferują one turystom przepiękne krajobrazy i spokój oraz tradycyjne smaki kuchni regionalnej.

Osoby, dla których kolejny jej odcinek może wydawać się zbyt długi mogą drogą asfaltową wrócić do Janowa Lubelskiego.

Odcinek V do Łążka Nowa Wieś  i odcinek VI do Szklarni

Od Momot Dolnych, wzdłuż doliny rzeki Bukowej trasa rowerowa biegnie do Łążka Ordynackiego.

W połowie drogi między Momotami a Łążkiem turysta napotka 500 metrowy odcinek trasy o podwyższonym stopniu trudności ze względu na piaszczyste podłoże, potem jednak trasa staje się łatwiejsza. Turysta mija skrzyżowanie z drogą do Nalep, przejeżdża most na rzece Czartosowej, po czym mijając Przymiarki wjeżdża do Łążka Ordynackiego. W Przymiarkach trasa łączy się z czerwonym, pieszym szlakiem turystycznym, biegnącym stąd tzw. Drogą Szklarską. Może być on krótszym wariantem trasy dla tych, którzy postanowią ominąć Łążek Ordynacki. Szlak i trasa tworzą klin w obrębie którego znajduje się urokliwy zbiornik retencyjny Jakuby. Zgromadzona tam woda ma specyficzny kolor, związany z torfowym podłożem zbiornika.

Szkoła Podstawowa w Łążku, gdzie turysta może odpocząć oraz skorzystać z bieżącej wody i sanitariatu, jest najdalej na zachód wysuniętym punktem trasy.

Na wysokości kaplicy w Łążku Ordynackim trasa na powrót zagłębia się w kompleks leśny, skręcając na wschód. W pobliżu polany leśnej Paluchówka łączy się z utwardzoną drogą leśną tzw. Drogą Szklarską. W okolicy miejsca zwanego Rudzką Składnicą krzyżuje się z trasę edukacyjną OEE, którą istnieje możliwość zjazdu na Kruczek i powrót do Janowa Lubelskiego.

Turyści, którzy zdecydują się jechać dalej do Szklarni na pewno się nie zawiodą, gdyż oferuje ona wiele atrakcji.

SZKLARNIA

Niewielka wieś śródleśna, pod pierwotną nazwą Nizioł powstała z końcem XVIII wieku w związku z utworzeniem tu huty szkła Ordynacji Zamojskiej. Produkowała ona między innymi butelki dostarczane do browarów ordynackich, w tym dla browaru w Zwierzyńcu. Około 1830 roku po regulacji gruntów zmieniła charakter na rolniczy. W czerwcu 1944 roku toczyły tu walki oddziały przemieszczające się w kierunku Porytowego Wzgórza, zaś wieś została zbombardowana. Znajduje się tu symboliczny grób Barbary Mączyńskiej, sanitariuszki oddziału NOW-AK "Ojca Jana", śmiertelnie rannej w czasie tej potyczki.

Obecnie w rezerwacie "Szklarnia" prowadzona jest hodowla konika biłgorajskiego, zarządzana przez Park Krajobrazowy "Lasy Janowskie". Koniki wywodzą się z leśnej odmiany tarpana, są małe i łagodne. Można je podziwiać z ustawionej obok wybiegu wieży widokowej. W Szklarni znajduje się także pole biwakowe z zadaszeniem i miejscem na ognisko oraz parking.

Szklarnia jest końcowym punktem oznakowanego szlaku rowerowego "Wyprawa do Leśnego Skarbca". Stąd można powrócić drogą asfaltową do Janowa Lubelskiego.

Szlak Glinianych Garnków

Przebieg trasy: Janów Lubelski - Ruda(1 km)  - Łążek Garncarski (14 km)
Długość: 15 km

Trasa ma swój początek przy zbiegu ulicy Lubelskiej i Targowej, obok mostu na rzece Białce. Biegnie ulicą Targową do Rudy, a po minięciu ostatnich jej zabudowań, prowadzi na prawie całej swej długości, przez tereny leśne. Trasa biegnie równolegle do doliny rzeki Białki oraz drogi krajowej Lublin - Rzeszów.

Odcinek od Janowa do Łążka Garncarskiego

RUDA

Wieś powstała w XVII wieku, której nazwa pochodzi od wydobywanej na tym terenie rudy żelaza. Gdy wydobycie podupadło, miejscowi chłopi zajęli się uprawą roli, zmieniając tym samym charakter osady na rolniczy. Rozwój wsi nastąpił w XIX wieku. W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia część Rudy została włączona w granice administracyjne Janowa Lubelskiego.

Wieś związana z wyrobem cegły. Niegdyś istniała tu Cegielnia Ordynacka - obecnie wyrobisko w lesie wypełnione woda. Ze wsi Ruda pochodził także bednarz Wojciech, któremu objawiła się Matka Boska, gdy szedł na jutrznię do kościoła w Białej.

Po drodze trasa rowerowa przecina kilka charakterystycznych miejsc. W okolicy Jonaków znajduje się zabagniony odcinek drogi, gdzie okresowo mogą wystąpić trudności w jego pokonaniu. Turysta mija bagno "Wielki Ług", przekracza rzekę Borownicę i dojeżdża do drogi żużlowej wiodącej do Pikul. Następnie trasa przecina torowisko kolejki leśnej oraz krzyżuje się z traktem Łążek Ordynacki - Kalenne - Gwizdów. W odległości około kilometra znajduje się rezerwat "Imielty Ług" - jeden z najpiękniejszych rezerwatów przyrody o charakterze bagienno-torfowiskowym.

Zakończenie trasy znajduje się w Łążku Garncarskim. Po wjeździe na drogę wiejską mijamy pracownie garncarskie oraz kaflarskie. Punktem kończącym trasę jest pracownia garncarska Henryka Kurzyny. Stąd turysta może wrócić do Janowa Lubelskiego tą samą trasą, którą przyjechał lub też dojechać do Łążka Ordynackiego, włączając się do trasy rowerowej "Wyprawa do Leśnego Skarbca". Istnieje także możliwość dojazdu do szlaku rowerowego prowadzącego ze Stalowej Woli do Zaklikowa, jednakże ten łącznik nie jest oznakowany.

ŁĄŻEK GARNCARSKI

Wieś agroturystyczna położona w południowej części Lasów Janowskich. Od XVIII wieku Łążek związany był z garncarstwem. W 1799 roku pojawia się nazwisko Wincentego Cierpisa vel Cierpisza, pierwszego garncarza, który przybył tu prawdopodobnie z pierwszą falą osadniczą o charakterze rolniczym. W XIX wieku Łążek stał się ważnym ośrodkiem wyrobu ceramiki: naczyń i kafli. Wytwarzana w Łążku ceramika zaliczana jest do najpiękniejszej w Polsce. Wyróżnia się bogatą skalą barw i interesującą ornamentyką. Motyw kogucika i kielichowata forma doniczki oraz polewanie całych powierzchni naczyń pobiałką są charakterystyczną cechą ceramiki łążkowskiej.

Obecnie w Łążku Garncarskim działają trzy pracownie, gdzie tworzy się ceramikę opartą o dawne wzory. Są one ciekawą atrakcją turystyczną, można je odwiedzić i samemu spróbować swych sił na kole garncarskim.

Miejsca warte zobaczenia:

• Zagroda garncarska - Gospodarstwo agroturystyczne Elżbiety Kurzyny - można tu skosztować tradycyjnych dań regionalnych podawanych w glinianych naczyniach
• Pracowanie garncarskie: Adama Żelazko, Mieczysława Żelazko oraz Henryka Kurzyny
• Pracowania kaflarska

Opracowano na podstawie mapy turystyczno - przyrodniczej "Trasy rowerowe po Lasach Janowskich" wydanej przez KARTPOL s.c. Lublin 2006 na zlecenie Urzędu Miejskiego w Janowie Lubelskim